Η λίμνη Πλαστήρα
του Νίκου Χρ. Ψημμένου, Περιβαλλοντολόγου
Η Λίμνη βρίσκεται 20 χιλιόμετρα δυτικά της πόλης της Καρδίτσας, σε υψόμετρο περίπου 800 μέτρων και καλύπτει έκταση 25.000 στρεμμάτων. Η περιοχή είναι από τις ομορφότερες των Αγράφων και σχηματίστηκε όταν τα νερά του Μέγδοβα κατέκλυσαν το οροπέδιο της Νεβρόπολης. Την ιδέα για τη μετατροπή του οροπεδίου σε λίμνη συνέλαβε το 1925 ο Νικόλαος Πλαστήρας, από τον οποίο πήρε και το όνομά της. Η κατασκευή του Φράγματος Ταυρωπού, στην έξοδο από το οροπέδιο της Νεβρόπολης του ποταμού Μέγδοβα (Ταυρωπού) ολοκληρώθηκε το 1959, δημιουργώντας έτσι μία από τις μεγαλύτερες τεχνητές λίμνες της χώρας μας. Το συνολικό περιμετρικό μήκος της διαδρομής φτάνει τα 60 χιλιόμετρα περίπου.
Η χωρητικότητα της Λίμνης ανέρχεται στα 400 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού περίπου. Από αυτά μόνο τα 300 εκατομμύρια είναι εκμεταλλεύσιμα. Τα υπόλοιπα 100 εκατομμύρια βρίσκονται κάτω από τη στάθμη της εισόδου της σήραγγας η οποία μεταφέρει τα νερά από τη Λίμνη στον Υδροηλεκτρικό Σταθμό Ταυρωπού. Με τη δύναμη της πτώσης των υδάτων, επιτυγχάνεται η παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας. Στη συνέχεια διοχετεύεται στο εθνικό δίκτυο της ΔΕΗ και από εκεί στους καταναλωτές. Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ανέρχεται στις 40 MWH την εβδομάδα. Τα νερά μετά την έξοδό τους από τον Υδροηλεκτρικό Σταθμό, κατευθύνονται στην αναρρυθμιστική Λίμνη από όπου αξιοποιούνται στην άρδευση του θεσσαλικού κάμπου (περίπου 100.000 στρέμματα), την ύδρευση της πόλης της Καρδίτσας και δεκάδων χωριών του Νομού. Με τον αποκλεισμό των υδάτων στο οροπέδιο οι κάτοικοι πολλών χωριών έχασαν σχεδόν όλη την εύφορη αγροτική τους έκταση. Σημαντικές καλλιεργήσιμες εκτάσεις και βοσκότοποι χάθηκαν. Οι κάτοικοι αποζημιωθήκαν για την αξία των κτημάτων τους μετά από έντονους αγώνες, που έπρεπε να βρούνε άλλους τρόπους και τόπους για να ζήσουν. Οι περισσότεροι μετανάστευσαν στα μεγάλα αστικά κέντρα και στο Θεσσαλικό κάμπο. Έτσι τα χωριά άδειασαν και ερήμωσαν. Το 1970 έγιναν οι πρώτες προσπάθειες προσέλκυσης τουρισμού στους πρόποδες της λίμνης. Όμως μέχρι το 1990 δεν υπήρχε κανένα αισθητό αποτέλεσμα. Από το 1990 και έπειτα η εμβρυακή σκέψη του οικοτουρισμού ωρίμασε και άρχισε να γίνεται αντιληπτή.
Ιστορική αναδρομή
Την περίοδο της αντίστασης η περιοχή γράφει τη δική της, έντονη αγωνιστική, ιστορία. Η Αντίσταση ενάντια στους κατακτητές κορυφώνεται με την κατασκευή του νυχτερινού Αντάρτικου Αεροδρομίου της Νεβρόπολης (1943 – 44). Καθοριστική για την λειτουργία του αεροδρομίου υπήρξε η αμέριστη βοήθεια και συμπαράσταση του συνόλου σχεδόν των κατοίκων της περιοχής. Το αεροδρόμιο έγινε για την καλύτερη επικοινωνία της Αντίστασης με την Μέση Ανατολή και για ρίψη εφοδίων. Τα συμμαχικά αεροπλάνα προσγειώνονταν το βράδυ στο ειδικά διαμορφωμένο από τους αντάρτες αεροδρόμιο. Μετά την ολοκλήρωση της αποστολής τους τα αεροπλάνα ξαναέφευγαν γιο την Αφρική ή την Σικελία. Οι κάτοικοι της περιοχής και οι αντάρτες, πριν ξημερώσει, έκρυβαν το διάδρομο προσγείωσης του αεροδρομίου χρησιμοποιώντας για καμουφλάζ μεταφερόμενη βλάστηση.
Πολιτιστικά – θρησκευτικά χαρακτηριστικά της Λίμνης Πλαστήρα
Η περίφημη Μονή Κορώνας, βρίσκεται 18 χλμ. από την Καρδίτσα και κοντά στη Λίμνη Πλαστήρα. Είναι χτισμένη σε υψόμετρο 800μ. περίπου, σε θέση μοναδική και θέα απεριόριστη. Αποτελεί το σπουδαιότερο θρησκευτικό μνημείο της περιοχής. Ιδρύθηκε το 1123 επί του Αυτοκράτορα Ι. Κομνηνού. Καταστράφηκε από επιδρομές και ξαναχτίστηκε στις αρχές του 15ου αιώνα.
Οι τοιχογραφίες (1587) είναι οι παλαιότερα χρονολογημένες των Αγράφων. Η Μονή Κορώνας υπήρξε θρησκευτικό και πνευματικό κέντρο, αλλά και σημαντικό ορμητήριο κατά τη διάρκεια του Αγώνα. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας λειτούργησε στη Μονή Κρυφό Σχολειό, το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα. Στο μοναστήρι φυλάσσεται η κάρα του νεομάρτυρα και τοπικού αγίου, Αγίου Σεραφείμ, ο οποίος μαρτύρησε στο Φανάρι (1601). Οι Γερμανοί επιχείρησαν, χωρίς επιτυχία, να πυρπολήσουν το μοναστήρι το 1943. Πριν τη δημιουργία της Λίμνης, όταν χιλιάδες κάτοικοι των ορεινών χωριών των Αγράφων έπρεπε να μετακινηθούν προς την Καρδίτσα και άλλα αστικά κέντρα, το Μοναστήρι ήταν τόπος ξεκούρασης για πάρα πολλούς οδοιπόρους. Η στάση στο σημείο αυτό ήταν για τους περισσότερους «υποχρεωτική», προκειμένου να μπορέσουν να συνεχίσουν το μακρινό τους ταξίδι μέσα σε αντίξοες, τις περισσότερες φορές, καιρικές συνθήκες.
Ένα άλλο γνωστό μοναστήρι της περιοχής είναι η Παναγία η Πελεκητή. Το μεγάλο και ονομαστό αυτό μοναστήρι χτίστηκε πριν από 5 αιώνες, σε υψόμετρο 1 400 μέτρων σε απόκρημνη πλαγιά των Αγράφων της Πίνδου. Το μοναστήρι είναι ένα μεγάλο αρχιτεκτονικό δημιούργημα σ' αυτό τον δύσβατο κι απόκρημνο τόπο, ιδρύθηκε κατά τον 15ο αιώνα και το κτίσιμό του ολοκληρώθηκε το 1529 από τον Άγιο Δαμιανό. Εκεί ο σπηλαιώδης βράχος που αγκαλιάζει στενά τη Μονή, πελεκήθηκε με εργαλεία κατ΄ εντολή της Παναγίας όπως αναφέρει η παράδοση, και έδεσε αρμονικά. Στις καλοδουλεμένες πέτρες του κτίσματος, αυτού του βράχου οφείλει και το όνομά της η Μονή.
Επίσης στο χωριό Μητρόπολη έχει κατασκευαστεί ένα υπαίθριο θέατρο αρχαίου τύπου, χωρητικότητας 1000 θεατών, που προσφέρεται για θερινές πολιτιστικές εκδηλώσεις και παραστάσεις.
Η Λίμνη Πλαστήρα σήμερα
Η περιοχή της Λίμνης Πλαστήρα, αποτελεί σήμερα τουριστικό προορισμό χιλιάδων επισκεπτών από όλα τα σημεία της χώρας, όλες τις εποχές του έτους. Μοναδική σε κάλλος και επιβλητική σε μέγεθος η Λίμνη Πλαστήρα δέχεται χιλιάδες επισκέπτες οι οποίοι επιλέγουν την περιοχή για ένα ξεκούραστο και απολαυστικό Σαββατοκύριακο. Οι επισκέπτες μπορούν να απολαύσουν τη μαγεία και την ηρεμία του τοπίου. Οι όμορφοι παραλίμνιοι οικισμοί, με τη δική τους πλούσια ιστορία, βρίσκονται στο καταπράσινο και φιλόξενο περιβάλλον. Οι διαδρομές σε όλη την περιοχή χαρίζουν συναρπαστική εμπειρία, ενώ το συνολικό τοπίο με την πλούσια βλάστηση (έλατα, βελανιδιές, καστανιές, πλατάνια) και τις πάμπολλες φυσικές εναλλαγές του, εντυπωσιάζει και γοητεύει φυσιολάτρες, ορειβάτες, πεζοπόρους, και περιηγητές. Η τουριστική υποδομή περιμετρικά της Λίμνης ανταποκρίνεται στις ανάγκες και του πιο απαιτητικού επισκέπτη. Εκτός από την ομορφιά που χάρισαν τα νερά που αποκλείσθηκαν και δημιούργησαν τη Λίμνη, πολλοί άλλοι προϋπάρχοντες παράγοντες συνετέλεσαν πολλαπλασιαστικά στη δημιουργία του πανέμορφου αυτού τοπίου.
Προστατεύοντας το φυσικό περιβάλλον της Λίμνης Πλαστήρα
Ο υγροβιότοπος και ο βιότοπος γύρω από τη λίμνη προστατεύονται από το δίκτυο NATURA 2000 λόγω της τεράστιας οικολογικής σημασίας της περιοχής. Η περιοχή συντηρεί ένα τεράστιο πλήθος ενδημικών (και μη)ειδών χλωρίδας και πανίδας. Η ύπαρξη ενδημικών και απειλούμενων ειδών κάνει επιτακτική την ανάγκη προστασίας της περιοχής. Τα είδη αυτά προστατεύονται από την οδηγία 92/43 της ΕΟΚ και από το Προεδρικό Διάταγμα 67/1981 βάση της συνθήκης της Βέρνης. Επίσης ορισμένα είδη πτηνών προστατεύονται από τη συνθήκη Ramsar, συγκεκριμένα ένα είδος ερωδιών που έχει επιλέξει για τη διαβίωσή του ένα νησάκι της λίμνης.
Σκοπός λοιπόν είναι η διαφύλαξη της βιωσιμότητας, η προστασία των ειδών που διαβιούν στην περιοχή και του φυσικού περιβάλλοντος. Αυτό πραγματοποιείται με τη αξιοποίηση των υποδομών και του εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού στοχεύοντας στη συνεργασία όλων των υπεύθυνων φορέων της περιοχής, μέσα στο πλαίσιο της λειτουργίας ενός ειδικού φορέα. Για το λόγο αυτό έχει οριστεί διαχειριστικός φορέας η αναπτυξιακή Καρδίτσας όπου διαθέτει επιστημονικό προσωπικό και συγχρόνως συνεργάζεται και με το ΤΕΙ Καρδίτσας (τμήμα διαχείρισης φυσικού περιβάλλοντος και δασολογίας) καθώς και με άλλα επιστημονικά ιδρύματα. Οι δράσεις αυτές επικεντρώνονται π.χ. στην προστασία του τοπικού ενδημικού φυτικού είδους, Κενταύρια του Μεσσενικόλα (Centaura messenicolasiana) και προκαλεί παγκόσμιο ενδιαφέρον λόγω της βιολογικής του ιδιαιτερότητας.
Η προστασία των πολύτιμων φυσικών βιοτόπων και των ειδών που διαβιούν σε αυτούς, αποτελεί μια ύψιστη προτεραιότητα για την πολιτεία και τις τοπικές κοινωνίες: αποτελεί αναγκαία συνθήκη για τη διαφύλαξη της βιωσιμότητας και ένα βασικό βήμα για την επίτευξη της αειφορίας.
Ακόμα περισσότερο, η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος μπορεί να υλοποιηθεί σε πλήρη αρμονία με την οικονομική ανάπτυξη και να προσδώσει σε αυτή πολύτιμους πόρους. Ανάμεσα σε αυτές τις επενδύσεις, ιδιαίτερο ρόλο παίζει η δημιουργία υποδομών οικοτουρισμού, η οποία και ανοίγει τον δρόμο για να καταστεί η περιοχή ένας δυναμικός πόλος έλξης επισκεπτών. Αποτελεί επίσης ένα πολύ σημαντικό καταφύγιο για τα μεταναστευτικά πουλιά και φυσικά αποτελεί μια περιοχή αναπαραγωγής για πολλά από αυτά.
Αυτή η περιοχή είναι ένα πολύ σημαντικό καταφύγιο επίσης και για τα θαλάσσια πουλιά τα οποία μεταναστεύουν στην περιοχή για διαχείμαση και αναπαραγωγή. Η Λίμνη Πλαστήρα είναι μια σπάνια λίμνη, όχι μόνο για τη Θεσσαλία, αλλά και για ολόκληρη την Ελλάδα, με μεγάλη οικολογική ποικιλότητα, αφού συνολικά φιλοξενεί περισσότερα από 100 είδη ορνιθοπανίδας. Σ' αυτά περιλαμβάνονται ο μικροτσικνιάς, οι βουβόκυκνοι Επίσης, η λίμνη είναι σημαντικός σταθμός για αποδημητικά πουλιά, όπως αρκετά είδη ερωδιού.
Βοτανικός κήπος
Ο Βοτανικός Κήπος είναι κοντά στην παραλία της Λίμνης, μερικές εκατοντάδες μέτρα από τον περιφερειακό δρόμο. Ένας άνετος και ασφαλτοστρωμένος δρόμος οδηγεί στον Βοτανικό Κήπο, ο οποίος είναι ανοιχτός για το κοινό καθημερινά όλο το χρόνο. Το φυτικό βασίλειο του κήπου περιλαμβάνει είδη από τα οικοσυστήματα της περιοχής, φυτώρια με φλαμουριά και έλατο, υγρότοπους, αρωματικά και καλλωπιστικά φυτά. Σκοπό έχει τη συγκέντρωση της χλωρίδας της ευρύτερης περιοχής η οποία είναι εξαιρετικά πλούσια.
H δημιουργία του αποσκοπεί στη συγκέντρωση και αποθεματοποίηση των ειδών της χλωρίδας, αλλά και της ευρύτερης περιοχής. Λειτουργεί ως “εργαστήριο υπαίθρου”, χρήσιμο για την εκπαίδευση και ενημέρωση των επισκεπτών. Εντάσσεται στη συνολική προσπάθεια της αειφορικής οικοτουριστικής ανάπτυξης της περιοχής. Η οικολογική σημασία του κήπου είναι η καλλιέργεια ενδεικτικά ορισμένων ειδών, ξυλωδών φυτών (δέντρα και θάμνοι) και πολλών ποώδη που έχουν εξαιρετική σημασία. Η συμβολή του Κήπου στην εκπαίδευση των φοιτητών είναι σημαντικότατη τόσο με τις επισκέψεις τους σε αυτόν όσο και με την προμήθεια υλικού για τις εργαστηριακές ασκήσεις. Σε διακριτά τμήματα του κήπου, με κατάλληλη χωροθέτηση και σήμανση, μπορεί ο επισκέπτης να παρατηρεί ή και να μελετά χαρακτηριστικά είδη της περιοχής, να ενημερώνεται για τα οικολογικά της δεδομένα (οδηγός χλωρίδας) και να διαπιστώνει γενικότερα τη σπάνια “ποικιλότητα τοπίου” με την αρμονική διαδοχή υδατικών και δασικών οικοσυστημάτων.
Για τη σφαιρικότερη ενημέρωσή του σε κάποια άλλα τμήματα του κήπου θα έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει αντιπροσωπευτικά είδη της ελληνικής χλωρίδας που έχουν προσαρμοσθεί πλήρως στις ελληνικές περιβαλλοντικές συνθήκες. Με την ολοκλήρωση της επίσκεψης και της πρώτης γνωριμίας του με τα χλωριδικά στοιχεία που περιέχονται που περιέχονται στο Βοτανικό Κήπο, ο επισκέπτης είναι πλέον προετοιμασμένος να γνωρίσει και να κατανοήσει τα επιβλητικά φυσικά οικοσυστήματα της περιοχής.
Κύριος στόχος δημιουργίας του Κήπου θα είναι η εκπαίδευση και η ψυχαγωγία των επισκεπτών καθώς και η προσέγγιση στο φυσικό περιβάλλον. Τα αναμενόμενα οφέλη από τον Βοτανικό Κήπο είναι η προστασία , ανάδειξη και αξιοποίηση της αυτοφυούς τοπικής Χλωρίδας, η εκπαίδευση και επιστημονική έρευνα σε ένα χώρο ζωντανού φυτικού υλικού και η εξυπηρέτηση των αναγκών αναψυχής και τουρισμού σε συνδυασμό με την ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης.
Θα επισημαίνονται τα είδη που κινδυνεύουν από γενετική διάβρωση και θα ανακύπτει λήψη μέτρων για την προστασία τους. Ακόμα θα επιτυγχάνεται διατήρηση σπόρων του αυτοφυούς υλικού σε εγκαταστάσεις μακρόχρονης διατήρησης.
Χρηματοδοτήσεις οικοτουριστικών ενεργειών.
Τα περισσότερα έργα οικοτουρισμού που απαντώνται στην Λίμνη Νικολάου Πλαστήρα προέρχονται από χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω των προγραμμάτων Life-Environment, Interreg, Leader Plus+ και άλλα.
Πρόγραμμα Leader + : Έχει ως κύριο άξονα την εφαρμογή ολοκληρωμένου χαρακτήρα στρατηγικών αγροτικής ανάπτυξης. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει παρεμβάσεις αγροτουρισμού ολοκληρωμένης προσέγγισης, δηλαδή δημιουργία και βελτίωση της υπάρχουσας δυναμικότητας περιοχής. Δημιουργία αγροκτημάτων που μπορούν να επισκεφτεί το τουριστικό κοινό . Επιδοτείται η προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Ακόμα χρηματοδοτείται η δημιουργία τοπικών κέντρων οργάνωσης που αφορά την πληροφόρηση και την προώθηση του αγροτουρισμού.
Πρόγραμμα Life: Αφορά στη διατήρηση και παρακολούθηση οικοτόπων προτεραιότητας σπάνιων και απειλούμενων ειδών χλωρίδας και πανίδας καθώς και τη δημιουργία φορέα διαχείρισης και καθορισμού όρων.
Αρνητικές πτυχές που ανακύπτουν από τον οικοτουρισμό στη Λ. Πλαστήρα
- Ρύπανση (υδάτων, ατμόσφαιρας, εδάφους).
- Ηχορύπανση (διαταράσσει την ψυχική ηρεμία του ανθρώπου).
- Μείωση της στάθμης της λίμνης από την υπερβολική ύδρευση και άρδευση.
- Αποψίλωση για την δημιουργία ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων.
- Απειλή πυρκαγιών.
- Διατάραξη της τροφικής αλυσίδας.
- Όχληση τοπίου από τις οικιστικές παρεμβάσεις.
- Ιδιωτικοποίηση παραλίμνιων εκτάσεων.
- Διαταράξεις στον ρυθμό ζωής των ντόπιων κατοίκων.
- Αλλοίωση κουλτούρας.
Θετικές πτυχές που ανακύπτουν από τον οικοτουρισμό στη Λ. Πλαστήρα
- Επενδύσεις στην περιοχή που έχει ως απόρροια την οικονομική ανάπτυξη του τόπου.
- Ψυχαγωγία, διασκέδαση τουριστών.
- Ανάπτυξη δραστηριοτήτων (Ορειβασία–περίπατος, Σκι, Μοuntain bike, Ιππασία, Τοξοβολία, Αερολέσχη, kanoe-kayak)
- Ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης.
- Επαφή με πολιτιστικά στοιχεία του τόπου (πανηγύρια, τρόπος ζωής, ήθη – έθιμα).
- Δημιουργία οδικού δικτύου.
- Διεύρυνση ερευνητικού ενδιαφέροντος.
- Απασχόληση ντόπιων κατοίκων (επαγγελματική αποκατάσταση , ανάπτυξη νέων επαγγελμάτων).
Συμπεράσματα
Η Λίμνη Πλαστήρα διαθέτει έναν καλό διαχειριστικό φορέα, ο οποίος φροντίζει για την αρμονική συνύπαρξη του τουρισμού, της φύσης και των τοπικών κοινωνιών. Πρέπει να ληφθούνε όμως και κάποια μέτρα από τους ίδιους τους Δήμους, που να θέτουν ως πρώτη προτεραιότητα τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος και όχι το κέρδος. Για παράδειγμα: ένα μέτρο είναι η θέσπιση κανόνων δόμησης, έτσι ώστε να χρησιμοποιούνται υλικά που να δένουν με το περιβάλλον και το τοπίο της Λίμνης. Χρειάζονται ελεγκτικά σώματα που θα επιβλέπουν κάθε οικοτουριστική παρέμβαση που θα πρέπει να επανδρώνονται από εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η εποπτεία των ευρωπαϊκών προγραμμάτων π.χ. Leader +. Ακόμη η ανάπτυξη της οικολογικής συνείδησης από την ίδια την τοπική κοινωνία θα αποτελέσει το υπόβαθρο για έναν οικοτουρισμό πραγματικά βιώσιμο. Η τοπική κοινωνία μπορεί να θέσει τους δικούς της άτυπους φίλο-περιβαλλοντικούς της όρους και να καθορίσει την εξέλιξη του οικοτουρισμού σε αυτή την πανέμορφη τοποθεσία της Λίμνης Νικολάου Πλαστήρα.